In de 16^de eeuw verspreidde een nieuwe vorm van nieuwsgierigheid zich vanuit Italië over heel Europa. Overal werden universiteiten gesticht, waar – met de methode van de onbevooroordeelde waarneming – alle facetten van onze wereld bestudeerd werden. Het plantenrijk was één van de onderzoeksterreinen en iedere zichzelf respecterende universiteit had een tuin, een hortus, met daarin levende plantencollecties ten behoeve van onderzoek en onderwijs. In eerste instantie lag hierbij de focus op de medische toepassingen van planten en een aantal van de oudste Nederlandse horti is dan ook als hortus medicus begonnen.

Al snel werd het plantenrijk zélf het object van studie. De 17^de eeuw was, zeker voor Nederland, een eeuw waarin de wereld, dus ook de wereld van de natuur, werd ontdekt. Een heuse verzameldrift was het resultaat. De oprichters van de eerste Nederlandse horti waren meesters in netwerken en binnen relatief korte tijd bouwden ze indrukwekkende plantencollecties op die de rijkdom van het wereldwijde plantenrijk weerspiegelden. De planten kwamen overal vandaan. en de pasgevormde collecties vormden de basis voor beroemde publicaties. Schitterende plantenatlassen met kunstzinnige afbeeldingen zagen het licht, zoals bijvoorbeeld de Libri Picturati, waarvoor de Leidse Carolus Clusius een belangrijke bijdrage leverde.  Hoewel de tuinen primair bedoeld waren voor wetenschappelijk onderzoek en onderwijs, stonden de poorten ook altijd open voor liefhebbers. Er zijn talrijke verhalen van beroemde plantenliefhebbers die de Nederlandse tuinen bezochten, zoals tsaar Peter de Grote die in 1717 de Hortus van Amsterdam bezocht en de planten bekeek ‘al was hij een tuynman’.

De verzameldrift – en het op naam brengen van alle nieuw ontdekte planten – voedde de behoefte aan een systematische ordening. In de 18^de eeuw werd de zoektocht naar een alomvattende ordening van de plantenwereld, ook wel plantensystematiek genoemd, het belangrijkste onderzoeksterrein van de plantkunde. De publicatie van Linnaeus’ Species Plantarum (1753), met daarin de introductie van het systematisch gebruik van de zogenaamde binominale (‘twee-namige’) nomenclatuur, werd het fundament voor de naamgeving van planten zoals die nu nog bestaat.   

Ook in de 19^de eeuw stonden de botanische tuinen in het teken van groei. Veel aandacht ging uit naar de duizelingwekkende mogelijkheden van kweekproducten en cultuurvariëteiten. Bijzonder groot was belangstelling voor economische gewassen, met name voor tropische (koloniale) landbouwgewassen. Door de bouw van speciale kassen kregen bijzondere plantengroepen (zoals palmen) of individuele soorten (zoals de reuzenwaterlelie) een plek in de tuinen. En met de oprichting van diverse bomentuinen (arboreta en pineta) , vanaf het eind van de 19^de eeuw, dijden ook de bomen- en heestercollecties uit.

In de 20^e eeuw verloren de tuinen langzaamaan hun koppositie als onderzoeksterrein. Nieuwe onderzoeksgebieden richtten zich niet meer op de uiterlijke kenmerken van een plant, maar ze kropen er als het ware in. Laboratoria en microscopen werden onmisbaar en deze trend werd in de loop van de 20^ste eeuw alleen maar sterker. In de afgelopen decennia verschoof de rol van botanische tuinen verder richting educatie en publieksinformatie. Met dien verstande dat de tuinen nu, aan het begin van de 21^ste eeuw, met hun uiteenlopende plantencollecties onveranderd de fascinerende verscheidenheid van het plantenrijk laten zien. En daarbij staat de nieuwsgierigheid naar de levende natuur nog steeds fier overeind.