21 mei 2016

Zo lang als ik in tuinen werk – en dat is al behoorlijk lang -, heb ik contact met kunstenaars. Het gaat ze natuurlijk niet om mij, maar om de tuin, en om de planten en de bomen. Ze willen er tekenen, of schilderen  of fotograferen. Ze willen de tuin gebruiken om hun werk tentoon te stellen, ze willen experimenteren met levend plantmateriaal, of ze willen performen. Linksom of rechtsom zijn de meeste kunstenaars niet uit de tuin weg te slaan. Alleen de schrijvers niet. Die blijven liever binnen, in hun eigen hoofd en bij de boeken.

Een heel klein k-tje in mijn achtertuin.

Toch word ik – sorry, hoor – niet zo vaak geraakt door kunst in een tuin. Dat komt niet zozeer omdat ik de kunst niet mooi of interessant vind, maar omdat ik de tuin eveneens beschouw als een kunstwerk. Twee kunstwerken naast en door elkaar, vaak uitermate uiteenlopend qua materiaal en concept, dat wil weleens wringen. Dan wordt de tuin al snel een decor, wat niet strookt met zijn aard. Het is de chemie tussen de twee die ik dan mis.

Die chemie vind ik meestal het beste terug in tuinen zijn die speciaal zijn aangelegd om kunst te exposeren. Nog steeds, als ik door de beeldentuin van het Kröller-Müller op de Veluwe loop, of in de Art Garden van het Israel Museum in Jerusalem, dan stokt m’n adem. De plantaardige, natuurlijke buitenruimtes concurreren niet met de kunstwerken. Ze gaan een wisselwerking met ze aan. Het zijn schitterende expositieruimtes in de open lucht, met als functie om de kunstwerken de vanzelfsprekende ruimte te geven die ze nodig hebben.

Maar andere tuinen zitten niet zo in elkaar. Die zijn minder gastvrij ten opzichte van andere kunstvormen omdat ze er zelf een zijn. Wat dat betreft voelt de tuin zich net zo goed op zijn gemak in  L1 Cultuurcafé als in Limburgs Land. Het is een autonome schepping. Net als een beeldhouwwerk of een schilderij, maar dan op het grensvlak van cultuur en natuur.

Het doek van de schilder is beperkt van afmetingen, en net zo definieert de tuin zich door zijn kader. Niet voor niets is ons woord Tuin een afgeleide van het Duitse Zaun, wat Hek betekent. Het palet van de schilder is gelijk aan de  kleuren en de geuren, aan de textuur van de bloemen en planten en bomen. De schepper van de tuin gebruikt licht en schaduw, hoogtes en laagtes, verre gezichten en details. Hij maakt gebruik van compositie en perspectief. Niet op het platte vlak zoals de schilder, niet in drie dimensies zoals de beeldhouwer maar nota bene – en dat is uniek in de wereld van de kunst – in vier dimensies. Want planten en bomen leven, ze staan niet stil. Ze kennen de vier seizoenen en ze kennen hun eigen levensloop.  Ze zijn jong, worden volwassen, en gaan dood, terwijl de tuin blijft bestaan. En de mens loopt erdoorheen, grijpt in en verandert, waar hij of zij maar wil.

Tuinen als kunstwerken hoeven voor mij niet alleen maar grote namen te hebben, zoals het Franse Vaux le vicomte of het Engelse Sissinghurst. Ook op tuinengebied heb je Kunst met een grote K en kunst met een kleine k. Bijvoorbeeld, Kasteel Wylre, waar we nu zijn, is een behoorlijk grote K. En een mooie moestuin beschouw ik als kunst met een kleine k. Ik kan ernaar kijken zoals ik naar een schilderij kijk.

Kunstenaars zijn scheppers. Dus wat mij betreft moeten ze met tuinen aan de slag. Niet met de tuin als decor maar met de tuin als kunstwerk an sich. Zoals de schilder zijn verf gebruikt, de dichter zijn woorden en de beeldhouwer zijn steen, zo kunnen ook planten en bomen gebruikt worden. Die zijn veranderlijk, grillig, vol kleur en beweging, dood en levend naast elkaar. Je zou toch zeggen: een mooier basismateriaal bestaat er niet. Daar móet wel iets spannends uit kunnen komen.