In het voorjaar komen de bladeren aan de bomen en alles wordt groen.  Dat is een verheugend moment, want al dat blad oogt jong en fris, en de hele zomer kunnen we ons koesteren in de schaduw van de bomen. Pas nu, aan het eind van de herfst, realiseer ik me hoe dominant dat blad eigenlijk is. Het is net als met onze mensenkleren. Kleren maken de man, zeggen ze, maar in feite is het natuurlijk veel leuker om te weten wat er onder die kleren schuilgaat. De laatste dagen betrapte ik me een paar keer op de gedachte: Hee, ha, de bomen komen weer tevoorschijn.

Berk, Broekhem, 24 november 2017

Dat zit zo. Het bovengrondse deel van een boom bestaat uit een opgaande stam en een takkengestel, en bij loofbomen gaan die een half jaar lang grotendeels schuil achter een woud van bladeren. We kennen allemaal het gezegde door de bomen het bos niet zien, maar de variant door de bladeren de boom niet zien is wat mij betreft even legitiem. In de afgelopen weken, met de kou, de wind en de regen, is het meeste loof echter verdwenen, met als gevolg dat de bomen van top tot teen aan ons verschijnen. Gezien het feit dat de loofboom in het Nederlandse landschap ten opzichte van de naaldboom dominant is, kunnen we stellen dat ons landschap momenteel drastisch van aanzicht verandert. En dan bedoel ik dat niet in negatieve zin. Zie het als uitkleden: de meerderheid der bomen trekt zijn zomerse pak uit en staat ineens in al zijn naaktheid voor onze neus. Dit uitkleden is eind november voltooid en dat is maar goed ook, want hoe anders zouden we in de tijd van Sinterklaas kunnen zingen dat we de maan door de bomen zien schijnen?

Zomereik, Broekhem, 24 november 2017

Feit is dat er vanaf nu, tot in het voorjaar, veel – heel veel – aan bomen te ontdekken valt. De stammen, met al hun verschillende basten; de twijgen, die zo veel informatie geven over de knoppen, over de groeivorm en over het groeitempo van de boom als geheel; de lompe, stompe takken van samengesteldbladigen versus de allerfijnste twijgen van de beuk en de berk; de habitus van de boom, dat wil zeggen zijn verschijningsvorm, die ons vertelt over hoe de boom geleefd heeft, of hij altijd alleenstaand was, of juist niet; alle gasten die er zich thuis voelen: de maretakken, de heksenbezems, de zwammen en de klimop. En in het bijzonder zijn er de littekens, waar elke boom vol mee zit: ze verhalen over stormen, over blikseminslagen en over het gebruik door de mens. Bij littekens moet ik altijd denken aan de helden uit de Trojaanse oorlog. Dat waren vaak  echte vechtjassen, met lijven vol vechtsporen. Hun littekens werden niet beschouwd als misvormingen, maar als trotse eretekenen van een vol geleefd leven.

Er is nog een tweede voordeel van het verdwijnen van al dat loof. Ineens verschijnen namelijk de naaldbomen op de voorgrond. En dan heb ik het niet alleen over de kerstboom. Wat dacht u van de grove den met zijn oranjeroze bast en zijn eigenwijze groeivorm. Ga bijvoorbeeld maar eens kijken op de Brunsummerheide. Of de jeneverbes. Bij Venray, in het natuurgebied van de Boshuizerbergen, staan prachtige exemplaren die samen een bijzondere populatie vormen. Neem vooral een flaconnetje jenever me en breng ter plaatse een toost uit op de jeneverbes.

Oostenrijkse den, Vaalsbroek, 22 november 2017

De meest indrukwekkende naaldbomen echter vind je in de oude parkbossen. Gisteren zag ik de verbluffende  mammoetboom in het park van het voormalige Jezuïetencollege in Broekhem, bij Valkenburg.  Stamomtrek 7 meter en 30 centimeter. En eerder deze week was ik in het park van kasteel Vaalsbroek. Daar stond een 19^de eeuwse Oostenrijkse den, Pinus nigra subsp. nigra. Wat een stam, wat een reikwijdte. Ronduit reusachtig. Hij krijgt van mij drie Michelinsterren: een uitzonderlijk boom die een reis waard is.

Voor de liefhebber is de winter een toptijd, of het nou loofbomen of naaldbomen betreft. Er bestaan leuke boekjes over winterkenmerken; die kunnen u helpen. Maar, als u buiten bent, moet u vooral niet te veel in een boekje kijken. Ga maar eens zo dicht mogelijk bij een boom staan, aan de voet van de stam en kijk naar boven. Veel plezier!