In de Amsterdamse Hortus bevindt zich een zaadkamer. Die is niet toegankelijk voor het gewone publiek, maar ik heb er ooit onze eigenste presentator van Limburgs Land mogen ontvangen. In die kamer staat een kast, de zaadkast, en die zaadkast herbergt 1440 kleine laatjes. In elke laatje wordt zaad van een plantensoort bewaard, en ieder laatje is voorzien van een etiket, zodat je weet wat er in zit. Uit al die zaadjes kunnen misschien wel een miljoen planten worden opgekweekt. Gratis en voor niets.

Laadjes in de zaadkast in de zaadkamer van de Hortus Botanicus Amsterdam

De meeste mensen denken dat zaaien iets is voor professionals of echte liefhebbers, maar dat hoeft helemaal niet. De beginnende zaaier strooit ergens in de lente of de zomer gewoon een handjevol goudsbloemzaad op een kaal plekje in de tuin en twee maanden later gaan de eerste bloemen open.

Kijk, het zit zo: dieren kunnen lopen, maar planten kunnen dat niet. En dat terwijl voor de overleving van de soort verspreiding van levensbelang is. Planten hebben eigen manieren ontwikkeld om zich te verplaatsen. Het ene zaad waait makkelijk met de wind mee, het andere drijft op de stroom van de rivier of wordt meegenomen in de maag van een vogel. Punt is dat zaad een perfect medium is om ver te reizen, en het maakt niet uit hoe dat gebeurt. De mens had dit al vroeg in de gaten.

Er was een tijd dat het vrijwel onmogelijk was om levende planten over lange afstanden mee te nemen. Hoe moest je dat doen, in het donkere ruim van een schip, met een beperkte hoeveelheid zoet water? Zaad daarentegen, in zijn compacte, droge jasje, stopte je gewoon in je achterzak. Een jaar later haalde je het er uit, je zaaide het, wat regen erop en voilà. En ook nu nog; stuur maar eens honderd planten per post. Dat is niet alleen een dure grap, maar ook vergt het allerlei ingrepen om de planten heelhuids op hun bestemming te krijgen. Maar stuur je duizend zaadjes? Die passen meestal in een gewone envelop en ze komen gegarandeerd heelhuids op de plek van bestemming aan.

Een recent fenomeen is het zaadbommetje. Iedereen kan het. Je maakt een mengsel van klei, potgrond en zaad, je draait er gehaktballen van en laat die drogen. De gedroogde ballen kun je vervolgens in je zak steken en, daar waar je vindt dat de boel wat opgefleurd moet worden met een bloemenmengsel, drop je je bommetje. Bekend zijn de bommen die je vanuit de auto in de berm naast de weg kunt gooien. Dat kan natuurlijk best leuk zijn en in stedelijke gebieden of op bedrijventerreinen kan het weinig kwaad. Maar bermvegetaties kunnen uit evenwicht raken door de  introductie van zaad dat er niets te zoeken heeft.

Waardevoller lijken me de methodes die sinds kort gebruikt worden om natuurontwikkeling te stimuleren. Verkruimelde plaggen, afkomstig uit bestaande natuurgebieden, vol met zaden, schimmels en bacteriën, worden op beoogde nieuwe natuurterreinen uitgestrooid, en nieuwe plantensoorten verschijnen er razendsnel. Let wel: het gaat hier om natuurlijke soorten, dus zaden van kweekvormen zijn bij dit soort bodemtransplantaties niet aan de orde.

Zaden door de brievenbus.

Of je nou een professionele natuurbeheerder bent, of een tuinamateur, ik vind dat er meer met zaad gewerkt moet worden. Zaaien is leuk, zaaien is gemakkelijk, zaaien is supergoedkoop, en bovendien staat een reusachtig assortiment tot je beschikking, vele malen groter dan je via een kweker of een tuincentrum zou kunnen kopen. Ik weet dat mensen ongeduldig zijn, maar nu al, aan het begin van de winter, kun je achter je laptop gaan zitten en bij gespecialiseerde zaadbedrijven alles uitzoeken wat je hartje begeert. Binnen een paar dagen ligt het zaad dan in je brievenbus. Als je in februari nog steeds ongeduldig bent, kun je alvast wat potjes gaan schoonmaken en een zak zaai- en stekgrond kopen. Zodra maart aanbreekt kunnen de eerste zaden binnen voorgezaaid worden, en een maand later kun je buiten aan de gang. Zelf volg ik altijd precies de zaai-instructie op de pakjes. Succes verzekerd.

Kweek de planten op, plant ze uit en oogst in de loop van de zomer het zaad van die planten. Zo zorg je – geheel kosteloos en volstrekt duurzaam – voor je eigen plantmateriaal. Jaar, na jaar, na jaar, na jaar.